Azerbaycan Cumhuriyeti

Ülke: Azerbaycan Cumhuriyeti
yerel adı: Azerbaycan Respublikası
Eski Adı: Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Yönetim biçimi: Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Başkenti: Bakü (Bakı)
İdari Bölümleri: 59 il, 11 şehir, 1 bağımsız cumhuriyet; Abşeron, Ağcabedi, Ağdam, Ağdaş, Ağstafa, Ağsu, Ali Bayramlı, Astara, Baki, Balakan, Berde, Beylaqan, Bilasuvar, Cebrayil, Celilabad, Daşkesen, Deveci, Füzuli, Gedebey, Gence, Goranboy, Göyçay, Hacıgabul, İmişli, İsmayilli, Kelbecer, Kürdemir, Laçın, Lenkeran, Lenkeran, Lerik, Masallı, Mingeçevir, Naftalan, Naxçivan Bağımsız Cumhuriyeti, Neftçala, Oğuz, Gabala, Gakh, Gazakh, Gobustan, Guba, Gubadlı, Gusar, Saatlı, Sabirabad, Şeki, Salyan, Şamakhı, Şemkir, Samukh, Siyazan, Sumgayıt, Şuşa, Tartar, Tovuz, Ucar, Khaçmaz, Khankandi, Khanlar, Khızı, Khocalı, Khocavend, Yardımlı, Yevlakh, Zengilan, Zagatala, Zerdab
Bağımsızlık Günü: 30 Ağustos 1991
Milli Bayramları: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin Kuruluş Günü, 28 Mayıs (1918)
Anayasası: 12 Kasım 1995
Hukuk Sistemi: Uygar hukuk sistemi temel alınmıştır.
Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CIS (Bağımsız Devletlerin Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECO (Ekonomik İşbirliği Örgütü), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
İdari bölümler: 59 il, 11 şehir, 1 bağımsız cumhuriyet; Abşeron, Ağcabedi, Ağdam, Ağdaş, Ağstafa, Ağsu, Ali Bayramlı, Astara, Baki, Balakan, Berde, Beylaqan, Bilasuvar, Cebrayil, Celilabad, Daşkesen, Deveci, Füzuli, Gedebey, Gence, Goranboy, Göyçay, Hacıgabul, İmişli, İsmayilli, Kelbecer, Kürdemir, Laçın, Lenkeran, Lenkeran, Lerik, Masallı, Mingeçevir, Naftalan, Naxçivan Bağımsız Cumhuriyeti, Neftçala, Oğuz, Gabala, Gakh, Gazakh, Gobustan, Guba, Gubadlı, Gusar, Saatlı, Sabirabad, Şeki, Salyan, Şamakhı, Şemkir, Samukh, Siyazan, Sumgayıt, Şuşa, Tartar, Tovuz, Ucar, Khaçmaz, Khankandi, Khanlar, Khızı, Khocalı, Khocavend, Yardımlı, Yevlakh, Zengilan, Zagatala, Zerdab

Bağımsızlık günü: 30 Ağustos 1991
Milli bayram: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin Kuruluş Günü, 28 Mayıs (1918)
Anayasa: 12 Kasım 1995
Hukuk sistemi: Uygar hukuk sistemi temel alınmıştır.
Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: AsDB (Asya Kalkınma Bankası), BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CIS (Bağımsız Devletlerin Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECO (Ekonomik İşbirliği Örgütü), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), NAM, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerine Kafkas Dağlarının Hazar Denizine bakan güneydoğu eteklerinde kurulan bir Türk ülkesi. Batısında Ermenistan, kuzeybatısında Gürcistan, güneyinde İran, doğusunda Hazar Denizi yer alır
Konum: Güneybatı Asya'da, Hazar Denizi'nin kıyısında, İran ve Rusya arasında bir bölgede yer almaktadır.
Coğrafi konumu: 40 30 Kuzey derecesi, 47 30 Doğu boylamı
Haritadaki konumu: Güneybatı Asya
Yüzölçümü: Toplam: 86,600 km²
kara: 86,100 km²
su: 500 km²
Sınırları: toplam: 2,013 km
Sınır komşuları: Ermenistan (Azerbaycan sınırı) 566 km, Ermenistan (Nahçıvan sınırı ) 221 km, Gürcistan 322 km, İran (Azerbaycan sınırı) 432 km, İran (Nahçıvan sınırı) 179 km, Rusya 284 km, Türkiye 9 km
Sahil şeridi: 825 km
İklim: Dünyadaki mevcut 11 iklim tipinden 9'unun hüküm sürdüğü Azerbaycan'da iklim oldukça çeşitlidir. Azerbaycan'da iklim başlıca 3 etki altındadır: Büyük Kafkas dağlarının kuzeyinden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi; Küçük Kafkas dağlarının güneyinden gelen sıcak hava akımlarının etkisi; 825 km.lik sahil şeridiyle bölgenin yanı başında bulunan Hazar Denizi'nin bölge iklimi üzerindeki etkisi. Bölgenin en rutubetli ve yağış alan yeri Talu dağları ile Lenkeran ovalığı (1600-1800mm), en kurak bölgesi ise Abşeron yarımadasının güneybatı kısmıdır.
Arazi yapısı: Orta yükseklikte bir ülke olan Azerbaycan'ın ortalama yüksekliği 657 m.dir. Ülkelerin en yüksek dağları olan Bazar düzü ve Tufandağ'in zirveleri 4197-4489 metreye ulaşmaktadır.
Deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: Hazar Denizi 28 m; en yüksek noktası: Bazar düzü dağı 4,485 m
Doğal kaynakları: petrol, doğal gaz, demir yatakları, metaller, alüminyum
Toprakları: Tarıma elverişli: %18
sürekli ekilen: %5
otlaklar: %25
ormanlık arazi: %11
diğer: %41 (1993 verileri)
Sulanan arazi: 10,000 km² (1993 verileri)
Doğal afetler: kuraklıklar; bazı deniz seviyesine yakın topraklarda su baskınları
Akarsuları: 371.000 km².lik bir alanı kapsayan ve 75000 m³.lük bir hacme sahip olan Hazar Gölü ülkenin sınırlarının bulunduğu tek denizdir. Volga, Ural, Kür, Aras, Terek, Samur, Sulak gibi birçok nehrin sularını döktüğü bu göle hacmi büyük olduğu için Deniz de denilmektedir. Hazar'ın kuzeyden güneye ortalama uzunluğu 1200 km, eni ise ortalama 300 km. dir. Denizin ortalama derinliği 180 m en derin yeri 1020 m, en sığ yeri ise 5 m. civarındadır.
Nüfus: 7,771,092 (Temmuz 2001 verileri)
Yaş yapısı: 0-14 yaş: %28.95 (erkek 1,146,315; bayan 1,103,393)
15-64 yaş: %63.93 (erkek 2,415,678; bayan 2,552,759)
65 yaş ve üsleri: %7.12 (erkek 219,549; bayan 333,398) (2001 verileri)
Nüfus artış oranı: %0.32 (2001 verileri)
Mülteci oranı: -5.67 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
Cinsiyet oranı: doğumlarda: 1.05 erkek/kadın
15 yaş altı: 1.04 erkek/kadın
15-64 yaşlarında: 0.95 erkek/kadın
65 yaş ve üzeri: 0.66 erkek/kadın
toplam nüfusta: 0.95 erkek/kadın (2001 verileri)
Bebek ölüm oranı: 83.08 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
Ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 62.96 yıl
erkeklerde: 58.65 yıl
kadınlarda: 67.49 yıl (2001 verileri)
Ortalama çocuk sayısı: 2.24 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
Ulus: Azeri
Nüfusun etnik dağılımı: Azeri %90, Dağıstanlı %3.2, Rusya %2.5, diğer %4.3
Dinler: Müslümanlar %96, Ortodoks %2.5, diğer %1.8
Dil: Azeri %91, Rusya %3, diğer %6
Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri
toplam nüfus: %97
erkek: %99
kadın: %96 (1989 verileri)
Ekonomiye genel bakış: Azerbaycan'ın ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık,sanayi , doğal kaynaklar, enerji ve dış ticaret oluşturmaktadır. Elverişli iklim koşulları, çeşitli tarım ürünlerinin yetişmesine imkan sağlamıştır. Hayvancılık tarımdan sonra önemli bir faaliyettir. Ülkede 1992 yılı itibariyle 1.7 milyon baş sığır, 5 milyon baş koyun mevcuttur. Kür ve Araz nehirleri üzerinde ve Kür Nehrinin Hazar Denizine döküldüğü alanlarda balıkçılık yapılmaktadır. Sovyetler döneminde merkezi planlama stratejileri çerçevesinde, Azerbaycan tarım ülkesi olmaya zorlanmış ve kendi sanayisini kurması engellenmiştir. Mevcut sanayi tesislerinin çoğu da eski teknolojiyi kullanmakta olup, verimlilikten düşüktür. Son yıllarda bu sıkıntını giderilmesi için Azerbaycan devleti bir takım tedbirler almıştır.
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %1.8 (2000 verileri)
İş gücü: 2.9 milyon (1997)
Sektörlere göre işgücü dağılımı: tarım ve ormancılık %32, endüstri %15, hizmet %53 (1997)
İşsizlik oranı: %20 (1999 verileri)
Bütçe: gelirler: 777 milyon $; giderler: 995 milyon $
Endüstri: Petrol ve doğal gaz, petrol ürünleri, çelik, demir yatakları, çimento, kimyasallar, petrokimyasallar, tekstil
Endüstrinin büyüme oranı: %6.9 (2000 verileri)
Elektrik üretimi: 16.378 milyar kWh (1999)
Elektrik üretimi için kaynaklar: Fosil yakıtlar: %86.46
hidro: %13.54
nükleer: %0
diğer: %0 (1999)
Elektrik tüketimi: 15.432 milyar kWh (1999)
Elektrik ihracatı: 600 milyon kWh (1999)
Elektrik ithalatı: 800 milyon kWh (1999)
Tarım ve hayvancılık ürünleri: Pamuk, tahıl, pirinç, üzüm, meyveler, sebzeler, çay, tütün, büyükbaş hayvancılık, domuz, koyun, keçi
İhracat tutarı: 1.9 milyar $ (2000 verileri)
İhracat ürünleri: Petrol ve gaz %75, makineler, pamuk, gıda ürünleri
İhracat ortakları: İtalya, Türkiye, Rusya, Gürcistan, İran
İthalat tutarı: 1.4 milyar $ (2000 verileri)
İthalat ürünleri: Makine ve araç - gereçler, gıda ürünleri, metaller, kimyasallar
İthalat ortakları: Rusya, Türkiye, Ukrayna, İran
Dış borç tutarı: 1 milyar $ (2000)
Para birimi: Azerbaycan Manatı (AZM)
Para birimi kodu: AZM
Mali yıl: Takvim yılı
Fiziki Yapı
Azerbaycan'ın topraklarının % 40'ında fazla bölümü verimli ovalardan meydana gelir. Bu alanların yarıdan fazlası 400-1500 m yüksekliktedir. Topraklarının kuzeyi yer yer 3000 metreyi aşan Kafkas Dağları ile kaplıdır. Bu dağlar aynı zamanda ülkenin kuzey sınırını meydana getirir. Azerbaycan topraklarının en yüksek noktası Banardüz Tepesidir (4480 m). Güneybatı kesiminde ise Küçük Kafkaslar yer alır.
Hazar denizine ulaşan Kızılören, Urmiye Gölüne uulaşan Acıçay ve Cıgatu gibi akarsular, dağlık kütleleri derin vadilerle yararak bölgeye çarpıcı bir görünüş kazandırmıştır. Güneybatıda 1566 m yükseklikte yer alan Urmiye Gölü, Küçük Kafkas Dağları arasında kalır. Dünyanın en büyük gölü olan Hazar Denizinin bir bölümü Azerbaycan sınırları içinde kalır.
İklim
Azerbaycan'ın, kuzeyindeki Kafkas Dağlarının rüzgarlarını kesmesi sebebiyle ılık bir iklimi vardır. Ilık iklim güneybatıda Lankeran bölgesine kadar devam eder. Güneyde ise sert yayla iklimi görülür. Yağmurlar genellikle ilkbaharda yağar.
Tabii Kaynaklar
Azerbaycan topraklarında yer alan dağların hepsinin yamaçları kayın, meşe ve çam ormanları ile kaplıdır. Güneyi ise bozkır görünümündedir.
Ormanlık bölgelerde Kafkas geyiği, karaca, Avrupa vizonu, kırkeçisi, yabandomuzu, keklik, orman tavuğu, vaşak, ayı, pars gibi hayvanlara çok bol rastlanır. Ayrıca Flamingo, kuğu, pelikan, şahin, balıkçıl gibi çok çeşitli kuş türleri kışlarının ılıman olması sebebiyle Hazar Denizi kıyılarında konaklarlar.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Azerbaycan'da yaşayan 7.145.000 nüfusun % 78.1'ini Azeriler, % 7.9'unu Ermeniler % 7.9'unu Ruslar, % 6.1'ini ise diğer karışık ırklar meydana getirmektedir. Başkent Bakü'nün dışında önemli şehirleri Gence, Lenkeran, Sumgayt ve Mingeçaur'dur. Azerbaycan'da yaşayan Müslümanların % 70'i şiidir. Rusya'nın esaretinden kurtulan Azerbaycan'da kapatılan camiler 1990 senesinden sonra hızla ibadete açık hale getirildi. Bakü'de dört yıllık bir İslam Akademisi kuruldu.
Azerbaycan'ın eğitim düzeyi çok yüksektir. Önde gelen kültür ve eğitim merkezi olan Bakü'de bir üniversite ile sekiz yüksek öğretim kurumu vardır.
Ekonomi
Topraklarının % 7'si tarıma elverişli olan Azerbaycan'ın ekonomisi petrole dayalıdır. Dünyanın belli başlı petrol üreticisi ülkeler arasında yer alır. Petrol kuyularının büyük kısmı Apşeron Yarımadasında toplanmıştır. Çıkarılan petrol borularla işlenmek üzere Bakü yakınlarındaki Çernagorod'a nakledilir. Ayrıca Bakü 890 kilometrelik bir boru hattı ile Batum'a bağlanır. Petrolden sonra en önemli gelir kaynağı doğal gazdır.
Büyük bir çeşitlilik gösteren Azerbaycan sanayisinin temelini enerji, imalat ve kimya sanayi meydana getirir. Gübre, tarım ilaçları, yakıt, sanayi yağları, sun'i kauçuk ve plastik sanayii gelişmiştir.
Dışarıya ihraç ettiği en önemli ürünlerden biri de petrol arama ve çıkartma makinalarıdır. Termik santrallerden elde ettiği elektriğin bir kısmını satar.
Önemli sanayi merkezleri Hazar Denizi kıyısındaki Apşeron'da toplanmıştır. Sungait kimya ve demir-çelik sanayiinin merkezidir. Şirvan'da ise tarıma dayalı sanayi gelişmiş olup, çok sayıda çırçır fabrikalarıyla pamukçuluğun merkezi durumundadır.
Dünyaca meşhur ve Rus havyarı olarak ün kazanmış olan mersin balığı havyarı sadece Azerbaycan'da üretilir. Elde edilen ürünün büyük kısmı ihraç edilir.
Genel İstatistiki Bilgiler
Konum: Güneybatı Asya'da, Hazar Denizi'nin kıyısında, İran ve Rusya arasında bir bölgede yer almaktadır.
Coğrafi Konumu: 40 30 Kuzey derecesi, 47 30 Doğu boylamı
Bulunduğu Kıta: Güneybatı Asya
Yüzölçümü: Toplam: 86,600 km²
kara: 86,100 km²
su: 500 km²

Sınırları: toplam: 2,013 km
Sınır Komşuları: Ermenistan (Azerbaycan sınırı) 566 km, Ermenistan (Nahçıvan sınırı ) 221 km, Gürcistan 322 km, İran (Azerbaycan sınırı) 432 km, İran (Nahçıvan sınırı) 179 km, Rusya 284 km, Türkiye 9 km
Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 825 km
İklim: Dünyadaki mevcut 11 iklim tipinden 9'unun hüküm sürdüğü Azerbaycan'da iklim oldukça çeşitlidir. Azerbaycan'da iklim başlıca 3 etki altındadır: Büyük Kafkas dağlarının kuzeyinden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi; Küçük Kafkas dağlarının güneyinden gelen sıcak hava akımlarının etkisi; 825 km.lik sahil şeridiyle bölgenin yanı başında bulunan Hazar Denizi'nin bölge iklimi üzerindeki etkisi. Bölgenin en rutubetli ve yağış alan yeri Talu dağları ile Lenkeran ovalığı (1600-1800mm), en kurak bölgesi ise Abşeron yarımadasının güneybatı kısmıdır.
Arazi Yapısı: Orta yükseklikte bir ülke olan Azerbaycan'ın ortalama yüksekliği 657 m.dir. Ülkelerin en yüksek dağları olan Bazar düzü ve Tufandağ'in zirveleri 4197-4489 metreye ulaşmaktadır.
Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Hazar Denizi 28 m; en yüksek noktası: Bazar düzü dağı 4,485 m
Doğal Kaynakları: petrol, doğal gaz, demir yatakları, metaller, alüminyum
Toprakları: Tarıma elverişli: %18
sürekli ekilen: %5
Otlakları: %25
Ormanlık Arazisi: %11
Diğer Arazileri: %41 (1993 verileri)
Sulanan Arazisi: 10,000 km² (1993 verileri)
Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: kuraklıklar; bazı deniz seviyesine yakın topraklarda su baskınları
Akarsuları: 371.000 km².lik bir alanı kapsayan ve 75000 m³.lük bir hacme sahip olan Hazar Gölü ülkenin sınırlarının bulunduğu tek denizdir. Volga, Ural, Kür, Aras, Terek, Samur, Sulak gibi birçok nehrin sularını döktüğü bu göle hacmi büyük olduğu için Deniz de denilmektedir. Hazar'ın kuzeyden güneye ortalama uzunluğu 1200 km, eni ise ortalama 300 km. dir. Denizin ortalama derinliği 180 m en derin yeri 1020 m, en sığ yeri ise 5 m. civarındadır.
Nüfus: 7,771,092 (Temmuz 2001 verileri)
Yaş Yapısı: 0-14 yaş: %28.95 (erkek 1,146,315; bayan 1,103,393)
15-64 yaş: %63.93 (erkek 2,415,678; bayan 2,552,759)
65 yaş ve üsleri: %7.12 (erkek 219,549; bayan 333,398) (2001 verileri)
Nüfus Artış Oranı: %0.32 (2001 verileri)
Mülteci oranı: -5.67 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
Cinsiyet Oranı: doğumlarda: 1.05 erkek/kadın
15 yaş altı: 1.04 erkek/kadın
15-64 yaşlarında: 0.95 erkek/kadın
65 yaş ve üzeri: 0.66 erkek/kadın
Toplam Nüfusta: 0.95 erkek/kadın (2001 verileri)
Bebek Ölüm Oranı: 83.08 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 62.96 yıl
Erkeklerde: 58.65 yıl
Kadınlarda: 67.49 yıl (2001 verileri)
Ortalama Çocuk Sayısı: 2.24 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
Ulus: Azeri
Nüfusun Etnik Dağılımı: Azeri %90, Dağıstanlı %3.2, Rusya %2.5, diğer %4.3
Dinler: Müslümanlar %96, Ortodoks %2.5, diğer %1.8
Dil: Azeri %91, Rusya %3, diğer %6
Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri
Toplam Nüfusun: %97
Erkek: %99
Kadın: %96 (1989 verileri)
Ekonomiye Genel Bakış: Azerbaycan'ın ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık,sanayi , doğal kaynaklar, enerji ve dış ticaret oluşturmaktadır. Elverişli iklim koşulları, çeşitli tarım ürünlerinin yetişmesine imkan sağlamıştır. Hayvancılık tarımdan sonra önemli bir faaliyettir. Ülkede 1992 yılı itibariyle 1.7 milyon baş sığır, 5 milyon baş koyun mevcuttur. Kür ve Araz nehirleri üzerinde ve Kür Nehrinin Hazar Denizine döküldüğü alanlarda balıkçılık yapılmaktadır. Sovyetler döneminde merkezi planlama stratejileri çerçevesinde, Azerbaycan tarım ülkesi olmaya zorlanmış ve kendi sanayisini kurması engellenmiştir. Mevcut sanayi tesislerinin çoğu da eski teknolojiyi kullanmakta olup, verimlilikten düşüktür. Son yıllarda bu sıkıntını giderilmesi için Azerbaycan devleti bir takım tedbirler almıştır.
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %1.8 (2000 verileri)
İş Gücü: 2.9 milyon (1997)
Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: tarım ve ormancılık %32, endüstri %15, hizmet %53 (1997)
İşsizlik oranı: %20 (1999 verileri)
Bütçe: gelirler: 777 milyon $; giderler: 995 milyon $
Endüstri: Petrol ve doğal gaz, petrol ürünleri, çelik, demir yatakları, çimento, kimyasallar, petrokimyasallar, tekstil
Endüstrinin büyüme oranı: %6.9 (2000 verileri)
Elektrik Üretimi: 16.378 milyar kWh (1999)
Elektrik üretimi için kaynaklar: Fosil yakıtlar: %86.46
hidro: %13.54
nükleer: %0
Diğer Arazileri: %0 (1999)
Elektrik Tüketimi: 15.432 milyar kWh (1999)
Elektrik İhracatı: 600 milyon kWh (1999)
Elektrik İthalatı: 800 milyon kWh (1999)
Tarım ve Hayvancılık Ürünleri: Pamuk, tahıl, pirinç, üzüm, meyveler, sebzeler, çay, tütün, büyükbaş hayvancılık, domuz, koyun, keçi
İhracat Tutarı: 1.9 milyar $ (2000 verileri)
İhracat Ürünleri: Petrol ve gaz %75, makineler, pamuk, gıda ürünleri
İhracat Ortakları: İtalya, Türkiye, Rusya, Gürcistan, İran
İthalat Tutarı: 1.4 milyar $ (2000 verileri)
İthalat Ürünleri: Makine ve araç - gereçler, gıda ürünleri, metaller, kimyasallar
İthalat Ortakları: Rusya, Türkiye, Ukrayna, İran
Dış Borç Tutarı: 1 milyar $ (2000)
Para Birimi: Azerbaycan Manatı (AZM)
Para Birimi Kodu: AZM
Mali Yılı: Takvim yılı

Azerbaycan Cumhuriyeti

30 Eylül 1991 tarihinde bağımsızlığını ilân eden Azerbaycan Cumhuriyeti; Güney Kafkasya'nın doğusunda, Hazar Denizi'nin batısında 86.600 km2lik bir sahada yer almaktadır. Kuzeyde Dağıstan, Kuzeybatıda Gürcistan, güneybatıda Ermenistan, güneyde İran ile çevrilidir. Bölgenin en önemli özelliği kuzey-güney, doğu-batı istikametinde uzanan tarihi geçit ve ticaret yolları üzerinde bulunmasıdır.
Dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9'una sahip olan Azerbaycan iklimi kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri, güneyden gelen sıcak hava akımları ve hazar Denizi'nin etkisi altındadır. Genel olarak iklim kuru ve subtropikal karakterdedir. Kuzey bölgesinde kuru karasal iklim hakimdir.

Azerbaycan'ın önemli nehirleri Kura (Kür), Aras, Alazani, Samur, Terter, Kanık, Genceçay ve Beylegan nehirleridir. Hacı Kabul gölü en büyük göl olup, onu Sarısu ve Candahar izlemektedir. Tuzlu su gölleri ise Acınor ve Büyükşor gölleridir.
Azerbaycan'da Mingeçevir, Veriveri, Sarsank, Ceyranbatar, Akstafa ve Arpaçay barajları bulunmaktadır.

Başkenti Bakü olan Azerbaycan'da toplam 60 kaza ve 45 şehir bulunmaktadır. Başlıca şehirleri Sumgayıt, Guba, Ali Bayramlı, Lenkeran, Mingeçevir, Hankendi, Naftalan, Gence ve Suşa'dır.1995 sayımlarına göre nüfusu 7.553.000 olup genç bir nüfusa sahip olan Azerbaycan nüfusunun %53'ü kentlerde, %47'si kırsal alanda oturmaktadır. Nüfus yoğunluğu km2'ye 85.8 kişidir. Ortalama yaşam süresi 68.5 yıl olan Azerbaycan'da nüfus artış oranı %0.9'dur. Nüfusun %78.1' Azerbaycan Türkü, %7.9'u Rus, %14'ünün diğerleri teşkil etmektedir.



25 Aralık 1991 tarihinde Kril alfabesinin yerine Lâtin alfabesini kabul eden Azerbaycan 1995 yılında Lâtin alfabesinin uygulamasına geçmiştir. Azerbaycan'da okur-yazarlık oranı %98 olup, 9 yıllık ilk -orta öğretim mecburidir. 22 adet üniversite, Akademi ve Enstitü bulunmaktadır. Kütüphane ve müze yönünden zengin bir ülkedir. Önemli bir tarım ülkesi olan Azerbaycan'ın temel tarımsal ürünleri tahıl, pamuk, tütün, üzüm, sebze ve meyvedir. Hayvancılık kırsal alanda önemli bir geçim kaynağı olmaya devam etmektedir. Ham ipek üretiminde önemli yer tutan dut ağacı yetiştirilmesi ülkede yaygındır.

800 km uzunluğundaki Hazar denizi kıyısıyla akarsularında balıkçılık ve su ürünleri önemli yer tutmaktadır. Hazar denizinde avlanan Mersin balığı yumurtası dünyaca ünlü olup, dünya havyar üretiminin %80ini karşılamaktadır.Azerbaycan bitki örtüsü ve florası çok zengin bir ülkedir. Ormanlarının çoğunu yapraklarını döken ağaçlar ile çam ağaçları oluşturmaktadır. Bilinen bitki sayısı 1400'ün üzerindedir. Ormanlar ülke yüzölçümünün %12'sini kapsamaktadır.

Azerbaycan doğal kaynaklar tarafından çok zengindir. Kurşun, çinko, bakır, demir cevheri, barit, alünit, kobalt, arsenik, mermer, kireç taşı, siyonit, maden ve kaya tuzları bulunmaktadır. Az miktarda altın ve gümüş gibi kıymetli madenleri vardır. Ülkenin en büyük yer altı zenginliği petrol ve doğalgazdır. Petrolün %77'si Hazar denizinden sağlanmaktadır. Doğalzgaz ise Bahar, Kumadası ve Sangaçal'dan çıkarılmaktadır. Toplam petrol rezervi 118.65 milyar m3olduğu tahmin edilmektedir.

Azerbaycan'da temel sanayi dalları, petrol araştırma, sondaj makinaları üretimi, petrokimyasallar, gıda, tekstil, elektronik ve metal işlemedir. Sektörde yer alan bir çok fabrika, yeni teknolojileri uygulayamadığı için yetersiz durumdadır. Petrol işleme kapasitesi çıkardığı petrolün altında olduğu için ham petrol ihraç etmekte, rafine petrol almaktadır.
1995 yılına göre 2.727.837 kişi çalışabilir nüfusu oluşturmaktadır. Bunun %21.1' sanayi ve inşaat, %37.1 tarım, %41.8'i hizmetler sektöründedir GSMG 2400 dolar olup, kişi başına milli gelir, 317 dolardır.Azerbaycan'ın 1995 yılı ithalatı 667.7 milyon dolar ihracatı 547.4 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde SSCB döneminden kalan bir çok unsur halen varlığını sürdürmesine karşın, yeni devlet yapısı henüz kurulma aşamasında bulunmaktadır.
Azerbaycan'da Cumhurbaşkanı, yürütme organları ve Cumhuriyet Parlamentosu bulunmaktadır. Yürütme yetkileri münhasıran Cumhurbaşkanı tarafından atanan icra hakimleri tarafından kullanılmaktadır.Azerbaycan'da çoğulcu demokratik yapının yerleşmesi yönünde önemli adımlar atılmaktadır. Anayasa taslağı ve seçim kanunu hazırlıklarının ardından ilk çok partili seçim 12 Kasım 1995 tarihinde yapılmış, bu seçimle birlikte anayasa halk oylaması ile birlikte kabul edilmiştir.

AZERBAYCAN

Azerbaycan’a şimdiye kadar birçok defa gittim: HACCP sistem eğitimi ve denetimleri için. Haziran 2005’teki gidişim de aynı nedenle: ordaki bir çay firmasının HACCP tetkiki için. Istanbul’dan THY’nın Bakü’ye kalkış saati, gece 23:10; arada 2-saat te fark olduğundan, Bakü’ye inişimiz, oranın saatiyle gece 4:00, uçuş süresi 2.5 saat kadar.
Daha önceki gidişlerimde vizemi hep Istanbul’dan alıp gidiyordum, ama bu defa bir şekilde vizemi önceden almayı unuttuğumdan, vizesiz gidiyorum, ama bakalım gecenin o saatinde Bakü havaalanından vize alma işlemi nasıl olacak diye de endişe içindeyim. Havaalanında beni denetleyeceğim firmadan bir bey karşılıyor, vize işlemleri için benden pasaportumu alıyor; yani burda işler biraz tanıdık vasıtasıyla yürüyormuş gibi. “Viza şöbəsi”ndeki memur bey benden 2 “şekil” istiyor; önce anlamıyorum, sonra tahmin edip, 2 vesikalık resim uzatıyorum, gene de vize işlemleri oldukça uzun sürüyor. Azerbaycan’ın para birimi manat; 1 $= 4700 Manat civarında.
Bu arada daha havaalanından aslında aynı dili konuştuğumuz bu insanların hangi cümleyi nasıl ifadelendirdiklerine dikkat etmeye başlıyorum; bu da benim huyum: daha önceki gelişlerimde de böyle olmuştu; dil öğrenmeye çok meraklı olduğumdan herhalde, hemen birkaç saat sonra, artık ben de Azeri Türkçesi ve telaffuzuyla cevap vermeye başlıyorum. Şimdi ben “Azərbaycan Respublikası”na gelmiş bulunuyorum. Havaalanındaki tayyara restorandaki cümle dikkatimi çekiyor: “itirilmiş əşyalara görə müdiriyyət məsuliyyət daşımır”; yani “yiitirilmiş (kaybedilmiş) eşyalardan müdüriyetimiz mesuliyet taşımaz” demek istiyorlar; yani gördüğünüz gibi anlaşılıyor. Bizde olmayan bazı harfler de var: “H” anlamında kullanılan “X”, ya da “K” yerine çoğunlukla kullanılan “Q” gibi. “e” anlamında kullanılan ters bir “e” var: ə.
Azeri Türkçesinde en çok dikkatimi çeken şeyler şunlar: bizdeki “k”leri biraz daha yumuşatıp “g” yapmışlar. Bizdeki vurgular yok: daha tekdüze, inişi çıkışı olmayan bir tonlamayla konuşuyorlar: bence bizim teleffuzumuz daha kulağa hoş geliyor: onlarınki bir müddet sonra monoton geliyor. Aynı fiili değişik anlamlarda kullandığımız durumlar var: örneğin “arabadan/uçaktan, vb inmek” anlamında “düşmek” gibi. Özel isimlerin yanına gelen ekleri (') ile ayırmıyorlar. Size aşağıda bazı Azerice kelime ya da cümleler vereceğim, daha fazla fikriniz olsun diye:

• Çıxış: çıkış
• Xoş gəlmişsiniz: hoş geldiniz
• Subay: bekar
• Kişi: erkek
• Yaxşi: iyi
• Ata: baba
• Baba: dede
• Mama/ana: anne
• Nene: anneanne/babaanne
• Hala: teyze
• Bibi: hala
• Kif: küf
• Bağlamak: kapamak (mesela kapıyı)
• Belli: doğru, evet
• Həyır: hayır
• Pis: kötü/fena
• Öz: Kendi
• Kaş: keşke
• Derman: ilaç
• İl: yıl/sene
• Səhiyya Nazirliyi: Sağlık Bakanlığı
• Başa düşmek: anlamak
• Kızıl: altın
• Uşak: çocuk
• Maşin: araba
• Tayyare: uçak
• Necesin?: nasılsın?
• Konak: misafir
• Özümü çatdıracağım: ulaşacağım (ben)
• Müdürün otağına daxil olmadan evvel katibeye müraciet edin: müdürün odasına girmeden önce sekretere müracaat edin
• İstehsalat sınaq laboratoriyası: üretim test laboratuarı
Azeri halkı çok misafirperver; çok güleryüzlüler. Oraya ne zaman gitsem, ilgiden şımarıyorum. Yemekleri çok lezzetli; çok açık bir şey söyleyeyim: ben orda yediğim kebapların lezzetini başka bir yerde bulamadım.
Yaptığım işten dolayı farkettiğim bir şey de şu ki: Azerice konuşuluyor ve latin alfebesi kullanımda şu anda: ama gıda sektörüyle ilgili yönetmelikler SSCB zamanından kalma ve Rusça. Bu nedenle tetkikin bu kısmında tercüme gerekiyor ve Azerilerin çoğu Rusçayı çok iyi konuşuyor. 1920-1990 arası 70 yıl SSCB’nin bir parçası olmuşlar.
Azeriler genel olarak koyu renk saçlılar, çok ince ya da uzun boylu değiller. Tiplerinde bizim kadar farklılık ve karışıklık yok gibi görünüyor. Azerbaycan’ın nüfusu 8 Milyon kadar, bunun aşağı yukarı yarısı Bakü’de yaşıyormuş; köylerde elektrik, gaz sıkıntısı olduğunu ve Bakü’ye yoğun göç olduğunu ifade ediyorlar. Üniversite mezunu birisi 300 $ civarında bir maaş alıyormuş. Bakü’de birçok Türk markası görülüyor; özellikle tekstil alanında. Azeri bayanlar, özellikle akşam yemeklerine giderken çok süslü giyiniyorlar. Dikkatimi çeken bir başka konu da oldukça yaygın bir şekilde ağızlarda “altın diş” var; bir şekilde zenginlik göstergesi gibi. Restoranlar da kale gibi: etrafı yüksek duvarlarla çevrilmiş oluyor; bahçesinin yanısıra, bir sürü odadan oluşan, her odada sadece bir yemek masası olan restoranlar bunlar genellikle ve mutlaka canlı müzik oluyor; şarkıcı geliyor, sizin yemek yediğiniz odaya; sadece sizin masadaki kişilere onların istedikleri şarkıları söylüyor.
Ben firmada HACCP tetkiki yaparken, firmanın müstakbel müşterilerinden uluslarası bir holdingin temsilcileri de firmada tedarikçi denetimi yaptılar. Bizim denetimin kapanış toplantısında, fabrika müdürünün söylediği şu sözler çok hoştu: “iyi ki HACCP sistemi kurmuşuz, yoksa bugünkü müşteri tetkiki bu kadar iyi geçemezdi”...
Aşağıda sizlere bir yazı veriyorum: “Evlatları ataları hakkında ne düşünürler?”in Azericesi; bir de siz karşılaştırın bakalım kendi Türkçenizle:
ÖVLADLARI ATALARI HAQQINDA Nə DÜŞÜNÜRLəR
5-10 yaşında
Atam hər şeyi bilir və çox güclüdür,
10-15 yaşında
Atam çox şeyi bilir və həm də güclüdür,
15-20 yaşında
Mən də atam gədər bilirəm və onun gədər güclüyəm,
20-25 yaşında
Bu bir həqiqətdir ki, atam sən dəyən elə çox şeyi bilmir (bu bir gerçek ki, babam düşündüğüm kadar çok şey bilmiyor)
25-35 yaşında
Mən atamdan çox bilirəm, amma onun da fikrini bilsəm pis olmaz (ben babamdan çok biliyorum, ama onun da fikrini alsam fena olmaz)
35-45 yaşında
Hər halda atam da bəzi şeyləri məndən yaxşi bilir (herhalde babam da bazı şeyleri benden iyi bilir)
45-55 yaşında
Atam hər şeyi bilir
55-60 yaşında
Ah! Kaş atam sağ olaydı, hər şeyi bildiyini onun özüne deyə biləydim. (Ah! Keşke babam sağ olsaydı, her şeyi bildiğini onun kendisine diyebilseydim)